Mimar Sinan, najveći arhitekta osmanske civilizacije, preminuo je 17. jula 1588. godine, nakon što je više od pola stoljeća oblikovao ne samo vizuelni identitet Osmanskog Carstva, nego i urbani duh prostora koji se protezao od Budima do Bagdada, od Sarajeva do Damaska.
Njegovo ime izvan islamskog svijeta često ostaje u sjeni velikana poput Leonarda da Vincija ili Michelangela, iako je Sinan bio njihov savremenik i vizionar čije je djelo definiralo zlatno doba Osmanskog Carstva.
Sinan je, bez pretjerivanja, osmislio arhitektonski identitet tog carstva, udahnuo monumentalnost sultanovim ambicijama i izgradio baštinu koja i danas nadahnjuje – od Istanbula do Višegrada, od Edirnea do Mostara.
O Sinanu:
Rođen 1488. godine u blizini Kayserija u Anadoliji, kao dječak kršćanskog porijekla bio je regrutiran u janjičarske redove putem devširme sistema. Bio je vojnik, inženjer i graditelj vojnih objekata, a istovremeno učenik arhitekture gradova koje su Osmanlije osvajale.
Na pohodima kroz Perziju, Egipat, Italiju i Balkan, upijao je oblike i ideje koje će kasnije pretočiti u svoja remek-djela.
Njegov prvi veliki zadatak došao je na nalog sultanove omiljene žene, Hurem sultanije, za koju je izgradio kompleks u Istanbulu. Sultan Sulejman Veličanstveni, oduševljen njegovim radom, imenovao ga je glavnim carskim arhitektom.
Tada počinje karijera koja će trajati gotovo pola stoljeća, u kojoj će Sinan izgraditi ili nadgledati izgradnju više od 300 građevina – džamija, medresa, hamama, mostova, karavan-saraja, bolnica i fontana.
Podigao više od 80 džamija
U Istanbulu je podigao više od 80 velikih džamija, pretvarajući grad u monumentalni centar osmanske civilizacije. Njegova djela, poput džamije Sulejmanije i džamije sultana Selima u Edirneu, redefinisala su osmansku sakralnu arhitekturu.
Kombinovao je utjecaje vizantijske Aja Sofije sa islamskom estetikom, stvarajući harmoniju oblika i duha kakva dotad nije viđena. Njegova opsesija bila je kupola – kako nadmašiti savršenu krivulju Aja Sofije?
U Selimovoj džamiji uspio je. Njena kupola veća je i skladnija, a četiri vitka minareta koja je okružuju dosežu gotovo 71 metar visine, najviši su u Turskoj.
Sinan nije bio samo arhitekta. Bio je i inženjer, urbanista i inovator. Razvijao je sisteme protiv zemljotresa, unapređivao akustiku, projektovao kanalizacione mreže i pažljivo planirao ambijente u kojima su građevine postajale dio urbane cjeline. Njegov pečat duboko je utisnut i u Bosni i Hercegovini.
Najslavnije Sinanovo djelo na ovim prostorima je Most Mehmed-paše Sokolovića u Višegradu, monumentalni kameni most sagrađen 1577. godine koji spaja dvije obale Drine u 11 lukova. Danas je upisan na UNESCO-ovu listu svjetske baštine, a njegova elegancija i funkcionalnost čine ga jedinstvenim i nakon pet stoljeća.
Nažalost, tokom agresije na Bosnu i Hercegovinu 1992. godine, upravo je taj most bio mjesto brutalnih ratnih zločina nad Bošnjacima, što baca mračnu sjenu na njegovo historijsko naslijeđe.
Prema nekim dokumentima, Sinan je u Bosni izgradio još dvije građevine – džamiju Sofu Mehmed-paše i imaret u Banjoj Luci, iako stručnjaci poput Krzovića smatraju da današnja džamija nema karakterističnu raskoš Sinanovog stila te da je vjerovatno djelo njegovih učenika. Upravo su ti učenici nastavili širiti njegovo naslijeđe širom Bosne.
Jedan od najpoznatijih bio je Mimar Hajrudin, graditelj Starog mosta u Mostaru, podignutog 1566. godine. Taj most, simbol povezanosti i identiteta Mostara, srušen je 1993. godine granatiranjem HVO-a, ali je 2004. obnovljen i vraćen u izvorni oblik.
Džamija Aladža u Foči, koju je izgradio Ramazan-aga, još jedan Sinanov učenik, smatra se najljepšom džamijom u Bosni i Hercegovini. Uništena 1992. godine, obnovljena je i ponovo otvorena 2019. godine, kao simbol povratka, obnove i nade.
U svojoj autobiografiji Sinan piše: „Arhitekti u kršćanskim zemljama osjećaju se superiornima jer muslimani nikada nisu sagradili ništa usporedivo s Aja Sofijom. Zahvaljujući Svevišnjem, uspio sam sagraditi kupolu koja je premašila Aju Sofiju.“
Upravo je džamija sultana Selima u Edirneu bila kruna njegove karijere, primjer savršenstva forme, zvuka i svjetla.
Mimar Sinan preminuo je 17. jula 1588. godine, nakon što je više od pola stoljeća stvarao djela koja su nadživjela epohe. Danas, kada stanemo na most u Višegradu ili pod kupolu džamije Aladža, ne gledamo samo kamen i malter. Gledamo viziju čovjeka koji je znao spojiti nebo i zemlju u savršenom luku, trag genija čije je ime, iako često potisnuto iz globalne svijesti, trajno upisano u strukturu naše historije.
