Svijet danas obilježava 9. novembar, dan kada je prije 36 godina srušen Berlinski zid – simbol podjela između Istoka i Zapada i početak novog poglavlja evropske historije.
Zid koji je gotovo tri decenije dijelio Berlin, a time i svijet, pao je 1989. godine usred političkih previranja, masovnih protesta i niza nesporazuma koji su ubrzali pad komunističkog bloka predvođenog Sovjetskim savezom.
Kako je došlo do rušenja zida
Pet dana nakon što se u Istočnom Berlinu okupilo više od pola miliona ljudi, 9. novembra 1989. godine, Berlinski zid se srušio.
Istočnonjemačke vlasti pokušale su smiriti talas protesta djelimičnim popuštanjem kontrole na granicama, dopuštajući lakša putovanja građanima. Međutim, promjene su bile pogrešno protumačene nakon što je portparol vlade, Günter Schabowski, tokom konferencije za novinare pročitao dokument koji nije stigao detaljno proučiti.
„Privatna putovanja van zemlje sada se mogu primjenjivati bez ikakvih preduslova“, rekao je Schabowski, a na dodatno pitanje kada odluka stupa na snagu, odgovorio je: „Koliko ja znam – odmah.“
Iako je uredba trebala stupiti na snagu tek narednog dana, vijest se brzo proširila medijima i televizijama. Hiljade Istočnih Nijemaca uputile su se ka granici, a zbunjeni graničari nisu imali jasna naređenja.
Harald Jäger, granični čuvar koji je te večeri bio na dužnosti, izjavio je kasnije za Spiegel da je „bio svjestan da bi svaka upotreba sile mogla izazvati paniku i tragediju“.
„Ljudi su mogli biti povrijeđeni ili stradati i bez otvaranja vatre. Zato sam izdao naređenje: otvorite granicu“, rekao je Jäger.
Tog trenutka, hiljade ljudi proslavile su slobodu, penjući se na zid, razbijajući ga čekićima i pijucima – slike koje su obišle svijet.
Zašto je Berlinski zid postojao
Nakon Drugog svjetskog rata, Evropa je bila podijeljena između zapadnih saveznika i Sovjetskog saveza. Njemačka je, kao poražena država, bila podijeljena na četiri okupacione zone, a Berlin je, iako se nalazio unutar sovjetske, imao tri zapadne zone koje su pripadale SAD-u, Velikoj Britaniji i Francuskoj.
Zid je podignut 1961. godine kako bi spriječio masovni odlazak stanovnika Istočne Njemačke na Zapad. Bio je dug 155 kilometara, čuvan bodljikavom žicom, stražarskim tornjevima i patrolama vojske.
Tokom gotovo tri decenije, više od 5.000 ljudi pokušalo je preći zid, a stotine su izgubile život pokušavajući pobjeći u slobodu.
Talas revolucija i kraj Hladnog rata
Osamdesetih godina Sovjetski savez suočio se s dubokom ekonomskom krizom, nestašicama hrane i nezadovoljstvom stanovništva. Reformska politika Mihaila Gorbačova – glasnost (otvorenost) i perestrojka (preustroj) – pokušala je modernizirati sistem, ali je otvorila prostor za promjene koje su se više nisu mogle zaustaviti.
U Poljskoj je sindikat „Solidarnost“ postao politička snaga, u Mađarskoj su se rušile žičane ograde prema Austriji, a u baltičkim državama – Estoniji, Letoniji i Litvaniji – milioni ljudi formirali su „Baltički lanac“, ljudski niz dug više od 600 kilometara, zahtijevajući slobodu.
Gvozdena zavjesa počela je padati, a s njom i ideološke barijere koje su dijelile kontinent.
Novo poglavlje evropske historije
Pad Berlinskog zida označio je početak kraja Hladnog rata. Samo nekoliko sedmica kasnije, u Pragu je započela „Plišana revolucija“ koja je dovela do pada komunizma u Čehoslovačkoj.
U Rumuniji su protesti završili nasiljem i svrgavanjem diktatora Nicolaea Ceaușescua, dok su baltičke zemlje ubrzo proglasile nezavisnost. Do kraja 1991. godine, Sovjetski savez se raspao, a crvena zastava se posljednji put zavijorila iznad Kremlja.
Dan koji je promijenio svijet
Pad Berlinskog zida 9. novembra 1989. godine ostao je jedan od najsnažnijih simbola borbe za slobodu u modernoj historiji. Tog dana, svijet je svjedočio ne samo rušenju zida od betona, već i rušenju granica koje su decenijama dijelile ljude, ideologije i snove.
