Uoči utakmice između fudbalskih reprezentacija Bosne i Hercegovine i San Marina, koja se igra 7. juna u Zenici, u okviru kvalifikacija za Svjetsko prvenstvo 2026. odlučili smo vas pobliže upoznati s ovom neobičnom i fascinantnom državom. San Marino je mala zemlja, ali sa bogatom historijom, jedinstvenim političkim sistemom i statusom koji već stoljećima intrigira i privlači pažnju širom svijeta.
San Marino: Mala zemlja u srcu Italije koja nikada nije postala Italija
San Marino je nezavisna država smještena u južnoj Evropi, potpuno okružena Italijom. Cijela granica vodi se prema provinciji Rimini u italijanskoj regiji Emilija-Romanja, dok samo oko tri kilometra južne granice dijeli s provincijom Pesaro i Urbino u regiji Marke. Nalazi se otprilike deset kilometara od Jadranskog mora, u blizini grada Riminija. Reljef San Marina je pretežno brdovit, s vrlo malo prirodno ravnih površina, jer je dio Apeninskog planinskog lanca. Najviša tačka u zemlji je vrh Monte Titano, koji se uzdiže na 749 metara nadmorske visine, dok je najniža tačka rijeka Ausa, koja se ulijeva u rijeku Marecchia, na 55 metara nadmorske visine.
Ujedno je jedna od samo tri zemlje na svijetu koje su u potpunosti enklave unutar druge države, uz Lesoto (unutar Južnoafričke Republike) i Vatikana (unutar Rima). Sa površinom od nešto više od 61 km² i populacijom od oko 34.000 stanovnika, to je peta najmanja država na svijetu. Glavni grad nosi isto ime, San Marino i nalazi se na planini Monte Titano, dok je najveće naselje Dogana, smješteno u opštini Serravalle. Zvanični, služebni jezik San Marina je italijanski a stanovnici ove mikro države zovu se Sanmarižani.
Kako je sveti Marin osnovao najstariju republiku svijeta?
Prema predanju, San Marino je osnovao sveti Marin 301. godine, kamenorezac sa Raba, koji je bježeći od progona kršćana u vrijeme Dioklecijana stigao do italijanskog kopna, što ga čini najstarijom suverenom državom i najstarijom ustavnom republikom koja još uvijek postoji. Ustav iz 1600. godine i dalje je na snazi, što predstavlja jedan od najranijih pisanih pravnih dokumenata koji su još uvijek u upotrebi.
Zašto je Garibaldi poštedio San Marino i šta mu je poručio Abraham Lincoln?
Tokom kasnije faze procesa ujedinjenja Italije u 19. stoljeću, San Marino je služio kao utočište za mnoge ljude koji su bili progonjeni zbog svoje podrške tom procesu, uključujući Giuseppea Garibaldija i njegovu suprugu Anitu. Garibaldi je zauzvrat omogućio San Marinu da ostane nezavisan. San Marino i Kraljevina Italija potpisali su Konvenciju o prijateljstvu 1862. godine (još uvijek je na snazi i određeni je „garant“ neovisnosti San Marina). Vlada San Marina proglasila je predsjednika Sjedinjenih Američkih Država Abrahama Lincolna počasnim građaninom. U odgovoru, Lincoln je napisao da je ta republika dokaz da je „vlada zasnovana na republikanskim principima sposobna da bude tako vođena da bude sigurna i dugotrajna“.
Dvoglava vlast: Kako funkcionišu izbori svakih šest mjeseci?
Državom upravljaju dva kapetana regenta, koji se biraju svakih šest mjeseci iz različitih političkih stranaka, što simbolizira ravnotežu vlasti, (jedan zadužen za vanjsku politiku drugi za unutranju). San Marino ima jedinstvenu političku strukturu, s demokratski izabranim Velikim i općim vijećem koje donosi zakone i vodi politiku zemlje.
Zemlja bez PDV-a: Raj za investitore i kupce luksuza
Iako nije članica Evropske unije, San Marino koristi euro kao zvaničnu valutu ali ima pravo izdavati sopstvene kovanice. Ekonomija se oslanja na finansijski sektor, industriju, usluge, maloprodaju i turizam, a zemlja se ubraja među najbogatije države svijeta po BDP-u po glavi stanovnika. Iako nije članica EU, potpisala je niz sporazuma koji omogućavaju slobodan protok robe i ekonomske olakšice. Zemlja ne koristi klasični PDV već “imposta monofase”, porez na uvoz koji se plaća samo jednom (poreza se na plaća na usluge), što primjera radi kupovinu luksuzne robe poput parfema ili kožnih proizvoda čini povoljnijom.
Kako bi dodatno potakao ulaganja, San Marino nudi razne porezne olakšice. Primjera radi dividende nerezidentnim firmama su 95% oslobođene poreza, ako je vlasništvo trajalo najmanje 12 mjeseci, ulaganja u osnovna sredstva ili nekretnine mogu donijeti umanjenje oporezivog dohotka do 90%. Zahvaljujući nižim porezima u odnosu na Italiju i prosjek EU, mnoge firme i pojedinci iz Italije biraju San Marino kao poresko utočište. San Marino ima poresku stopu 14,5% nižu od Italije (23%), stopu 12,5% nižu od prosjeka EU (21,3%), što ga čini posebno atraktivnim za investitore i bogate pojedince.
Pažnja putnicima: Kako izbjeći skupe račune za mobilni internet u San Marinu?
Ukoliko iz Bosne i Hercegovine putujete u Italiju i koristite turističe pakete telekom operatera i odlučite posjetiti San Marino, budite oprezni i prije nego kročite u ovu mikrodržavu obavezno isključite mobilne podatke. San Marino naime, nikad nije postao dio evropske mreže bez rominga i upaljeni mobilni podaci na vašim telefonima mogli bi vam napraviti značajne troškove.
Tri kule, jedan UNESCO status: Šta vidjeti u San Marinu?
San Marino je poznat po svojoj bogatoj istoriji i kulturnom naslijeđu. Tri srednjovjekovne kule Guaita, Cesta i Montale smještene na vrhovima Monte Titana, predstavljaju simbole države i nalaze se na njenoj zastavi i grbu, zastva je plavo bijele boje koja govori da je riječ o mediteranskoj i „pomorskoj“ zemlji. Historijski centar San Marina i planina Monte Titano uvršteni su na UNESCO-vu listu svjetske baštine 2008. godine.
Zemlja ima vlažnu suptropsku klimu s toplim ljetima i hladnim zimama. Zime često donose obilne snježne padavine, posebno na višim nadmorskim visinama.
San Marino ima razvijen sistem javnog prevoza, uključujući autobuse i žičaru koja povezuje Borgo Maggiore s glavnim gradom, pružajući panoramski pogled na okolinu. Zanimljivo je da panoramski pogled sa jedne strane ide do Jadranskog mora, a sa druge strane gleda u Apenine.
Želite državljanstvo? Prvo se preselite pa čekajte 30 godina
Državljanstvo San Marina izuzetno je teško dobiti. Iako postoji mogućnost naturalizacije, zakon je vrlo strog, osoba mora neprekidno živjeti u San Marinu najmanje 30 godina da bi mogla podnijeti zahtjev za državljanstvo, i to uz odobrenje vlasti. U braku sa državljaninom San Marina, taj period se skraćuje, ali i dalje traje desetak godina.
U prošlosti je bilo pokušaja pojednostavljenja odredinca za dobijanje sanmarižanskog državljanstva, ali su vrlo brzo odustali. Naime, u San Marinu drugačije su porezne politike i brojne su poreske olakšice pa su, svojvremeno, italijanski bogataši pokušali dobiti ovo držljanstvo. To je naljutilo italijanske vlasti pa su San Marinu koji energetski u poptpunosti zavisi od Italije, isključili struju. Uslov za ponovno napajanje elektroenergetske mreže bilo je odustajanje od davanja državljanstva italijanskim bogatašima.
Univerzitet, vojska, automobili: Mikrodržava puna iznenađenja
Za vas smo izdvojili i još par zamiljivosti: San Marino ima visoku stopu pismenosti i kvalitetan zdravstveni sistem, ima svoj univerzitet, poštansku službu, čak i male oružane snage za ceremonijalne svrhe. San Marino je odlična destinacija za kupovinu luksuzne robe jer upravo ovdje luksuzna roba poput parfema ili kožnih predmeta ima niže cijene nego u ostalim dijelovima Europe.
Velika imena sporta, velika postignuća male države
Iako Velika nagrada San Marina iz Formule 1 zapravo nikada nije vožena u San Marinu, ovaj događaj je nosio njegovo ime. Utrka se održavala na stazi Autodromo Enzo e Dino Ferrari u Imoli, oko 100 km sjeverozapadno od San Marina. Tokom izdanja iz 1994. godine, dva vozača Roland Ratzenberger i Ayrton Senna izgubili su život u razmaku od jednog dana. Ova utrka uklonjena je iz F1 kalendara 2007. godine, ali se staza kasnije vratila u program kao Velika nagrada Emilije-Romanje.
Moto sport se i dalje veže za San Marino. Velika nagrada San Marina i obale Riminija za motocikle vraćena je u raspored 2007. godine i održava se na stazi Misano World Circuit Marco Simoncelli, kao i sanmarinska etapa Svjetskog superbike prvenstva.
Neutralni ali bombardovani: Kako je San Marino preživio svjetske ratove?
Tokom Prvog svjetskog rata, kada je Italija 24. maja 1915. objavila rat Austro-Ugarskoj, San Marino je ostao neutralan. Italija je na tu neutralnost gledala s neprijateljstvom, sumnjajući da bi San Marino mogao skrivati austrijske špijune kojima bi se omogućio pristup novoj radio-telegrafskoj stanici. Italija je pokušala silom uspostaviti jedinicu karabinjera na teritoriji San Marina, a kada vlada nije pristala, prekinuli su telefonske veze s republikom. Dvije grupe od po deset dobrovoljaca iz San Marina pridružile su se italijanskim snagama na frontu, jedna kao borbena jedinica, a druga kao medicinski tim koji je upravljao poljskom bolnicom Crvenog krsta. Postojanje te bolnice kasnije je dovelo do toga da Austro-Ugarska prekine diplomatske odnose sa San Marinom.
Nakon rata, San Marino je pogođen visokom nezaposlenošću i inflacijom, što je dovelo do povećanih tenzija između niže i srednje klase. Srednja klasa, bojeći se da bi umjerena vlast mogla praviti ustupke većini iz niže klase, počela je pružati podršku Sanmarinskoj fašističkoj stranci (Partito Fascista Sammarinese, PFS), osnovanoj 1922. godine po uzoru na italijansku fašističku partiju. PFS je upravljao državom od 1923. do 1943. godine, a tokom tog perioda često je tražio podršku od fašističke vlade Benita Mussolinija u Italiji.
Tokom Drugog svjetskog rata, San Marino je ostao neutralan, iako je u jednom članku The New York Timesa pogrešno objavljeno da je 17. septembra 1940. objavio rat Ujedinjenom Kraljevstvu. Vlada San Marina je ubrzo potom poslala poruku britanskoj vladi u kojoj je pojasnila da nije objavila rat.
Od fašizma do komunizma: kratka i burna politička historija
Dana 28. jula 1943. godine, tri dana nakon pada fašističkog režima u Italiji, vlast Partito Fascista Sammarinese (PFS) se raspala, a nova vlada San Marina proglasila je neutralnost u ratu. Ipak, 1. aprila 1944. godine, PFS se vratio na vlast, ali je zadržao politiku neutralnosti.
Dana 26. juna 1944. godine, San Marino su u četvri vrata bombardirali saveznički bombarderi, zbog pretpostavke da su njemačke snage okupirale teritoriju republike i koristile je za skladištenje municije i opreme. Vlada San Marina je istog dana izdala saopštenje da na njihovoj teritoriji nema nikakvih vojnih instalacija niti opreme, te da nijedna zaraćena strana nije dobila dozvolu da uđe u zemlju.
Tokom prodora savezničkih snaga preko Gotičke linije, San Marino je prihvatio hiljade civilnih izbjeglica. U septembru 1944. godine, njemačke trupe su nakratko okupirale teritoriju San Marina, ali su ubrzo poražene. Savezničke trupe su zatim okupirale zemlju na period od dva mjeseca, nakon čega su se povukle.
Nakon rata, San Marino je upisao još jednu posebnost u historiji jer je imao prvu demokratski izabranu komunističku vladu na svijetu. Koalicija Sammarinske komunističke partije i Sammarinske socijalističke partije vladala je od 1945. do 1957. godine. Njihova vlast je završena političkom krizom poznatom kao “fatti di Rovereta”.
San Marino je postao član Vijeća Evrope 1988. godine, a član Ujedinjenih nacija 1992. godine. Iako nije članica Evropske unije, koristi euro kao zvaničnu valutu (iako pravno nije dio eurozone). Prije uvođenja eura, službena valuta bila je sammarinska lira.
Još detalja sa ulica San Marina pogledajte u našoj fotogaleriji.
Možda će vas zanimati i ovo:
Apulija: Turistička destinacija koja je postala ovogodišnji hit
