Vakcina protiv HPV virusa već godinama je tema rasprava, strahova i dezinformacija, iako se radi o jednoj od najistraženijih i najučinkovitijih vakcina u savremenoj medicini. Svjetska zdravstvena organizacija je izdvojila ovu vakcinu kao ključni stub borbe protiv raka grlića maternice u svijetu.
Šta je HPV i zašto je uopšte važna vakcina
Humani papiloma virus, HPV, vrlo je čest virus koji se prenosi seksualnim kontaktom, ali i bliskim intimnim kontaktima kože. Većina ljudi će se tokom života zaraziti barem jednim tipom HPV virusa. Kod velikog broja osoba infekcija prođe neprimijećeno i povuče se sama, ali određeni visoko rizični tipovi HPV virusa mogu dovesti do nastanka raka grlića maternice, raka anusa, penisa, ždrijela, usne šupljine i drugih dijelova tijela.
Cilj vakcinacije nije spriječiti svaku moguću HPV infekciju, nego spriječiti infekcije onim tipovima virusa za koje znamo da najčešće uzrokuju prekancerozne promjene i karcinome. Upravo zato se vakcina protiv HPV virusa nudi djeci i adolescentima, prije početka spolne aktivnosti, kako bi organizam na vrijeme razvio zaštitu.
Koliko je vakcina protiv HPV virusa učinkovita
Velike studije i praćenje u različitim državama pokazali su da vakcinacija značajno smanjuje pojavu prekanceroznih promjena na grliću maternice i kasnije rizik od raka. U izvještaju američkog CDC navodi se da su kod žena od dvadeset do dvadeset četiri godine, koje su odrastale u eri HPV vakcinacije, prekancerozne lezije grlića maternice smanjene za oko osamdeset posto u periodu od 2008. do 2022. godine.
Slično pokazuju i sistematski pregledi naučnih radova, koji zaključuju da su HPV vakcine visoko imunogene i vrlo učinkovite u sprječavanju infekcija tipovima virusa koji uzrokuju većinu slučajeva raka grlića maternice.
Nedavni pregled Evropskog centra za prevenciju i kontrolu bolesti, koji je obuhvatio i osobe sa oslabljenim imunitetom, dodatno potvrđuje da vakcina protiv HPV virusa kod većine populacija dovodi do snažnog imunog odgovora i povoljnog sigurnosnog profila.
Zabluda, vakcina protiv HPV virusa nije dovoljno ispitana
Jedna od najčešćih tvrdnji glasi da je riječ o “novoj” i “nedovoljno ispitanoj” vakcini. U stvarnosti, HPV vakcine su prošle kroz klinička ispitivanja u koja su bile uključene desetine hiljada ispitanika prije nego što su odobrene, a zatim su praćene u tzv. realnim uslovima kod više desetina miliona vakcinisanih osoba širom svijeta.
Svjetska zdravstvena organizacija i njen Globalni komitet za sigurnost vakcina naglašavaju da se radi o vakcinama koje se smatraju izuzetno sigurnim, uz nuspojave koje su uglavnom blage i prolazne, poput bola i crvenila na mjestu uboda, blage temperature ili umora.
Zabluda, vakcina izaziva neplodnost
Strah od neplodnosti posebno brine roditelje djevojčica i dječaka. Dostupni podaci iz velikih populacijskih studija ne pokazuju nikakvu vezu između HPV vakcinacije i smanjenja plodnosti, niti povećanog rizika od prijevremenog otkazivanja jajnika.
U dokumentima CDC naglašava se da nema dokaza da HPV vakcina negativno utiče na buduću mogućnost začeća. Stručnjaci ističu i obrnuto, neliječeni prekancerozni stadiji i karcinomi koje HPV može uzrokovati ponekad zahtijevaju agresivno liječenje koje zaista može narušiti plodnost, pa je zaštita od ovih bolesti zapravo indirektna zaštita i reproduktivnog zdravlja.
Zabluda, vakcina izaziva teške hronične sindrome
U javnosti su se pojavljivale priče da je vakcinacija povezana sa sindromima hroničnog bola, poremećajima srčanog ritma pri ustajanju i sličnim stanjima. Evropska agencija za lijekove sprovela je opsežnu provjeru podataka o ovim sumnjama i zaključila da dostupni dokazi ne podržavaju uzročnu vezu između HPV vakcina i sindroma poput kompleksnog regionalnog bolnog sindroma ili posturalnog ortostatskog tahikardnog sindroma.
To ne znači da takvi zdravstveni problemi ne postoje, nego da se javljaju i kod osoba koje nisu vakcinisane i da učestalost kod vakcinisanih ne prelazi očekivanu u općoj populaciji. Zbog toga međunarodne stručne institucije, uključujući SZO i evropske regulatorne agencije, i dalje snažno preporučuju vakcinu protiv HPV virusa kao sigurno sredstvo prevencije raka.
Zabluda, vakcina je potrebna samo djevojčicama
Dugo se vjerovalo da je HPV “ženski problem” jer je najviše vezan uz rak grlića maternice. Danas se zna da HPV kod muškaraca može uzrokovati rak penisa, anusa i određene oblike raka usne šupljine i ždrijela, a muškarci su često i prenosioci virusa bez simptoma. Zbog toga SZO i mnoge nacionalne preporuke naglašavaju da je poželjno vakcinisati i dječake, najčešće u uzrastu od devet do dvanaest godina, prije izlaganja virusu.
Što je veći obuhvat vakcinacije u cijeloj populaciji, to je manja cirkulacija virusa i time se indirektno štite i osobe koje nisu primile vakcinu ili imaju oslabljen imunitet.
Zabluda, nije mi potrebna vakcina ako se ponašam “odgovorno”
Još jedna raširena zabluda polazi od pretpostavke da je HPV vezan samo za “rizično” ponašanje. U stvarnosti, HPV se može prenijeti i u dugim, stabilnim vezama, a dovoljan je jedan nezaštićen intimni kontakt da dođe do zaraze. Kondom smanjuje rizik prenosa, ali ga ne uklanja u potpunosti, jer HPV može zahvatiti i područja kože koja kondom ne pokriva.
Zato stručne organizacije ističu da je vakcina protiv HPV virusa dodatni sloj zaštite, uz redovne ginekološke preglede i odgovorno spolno ponašanje, a ne zamjena za te mjere.
Zabluda, vakcina potiče promiskuitet
Više istraživanja je ispitivalo da li vakcinacija protiv HPV virusa utiče na raniji početak spolne aktivnosti ili promjenu ponašanja kod mladih. Rezultati nisu pokazali porast broja partnera, raniji početak odnosa ni rizičnije seksualno ponašanje kod vakcinisanih u odnosu na nevakcinisane vršnjake.
Ljekari često porede ovu tvrdnju sa idejom da pojas u autu “potiče nesmotrenu vožnju”. Svrha vakcine je zaštita od ozbiljne bolesti za koju znamo da pogađa i mlade i odrasle, ali odluka kada i kako će neko stupiti u intimne odnose ne zavisi od toga da li je primio vakcinu.
Ko i kada bi trebalo da primi vakcinu
Preporuke se mogu razlikovati od zemlje do zemlje, ali globalne smjernice SZO govore da se vakcina može davati već od devet godina, obično u jednoj ili dvije doze, zavisno od uzrasta i zdravstvenog stanja djeteta.
U pojedinim državama postoji i mogućnost nadoknade vakcine za mlade odrasle osobe koje je ranije nisu primile. Kod osoba sa oslabljenim imunitetom često se preporučuje potpuna višedozna šema zbog boljeg imunološkog odgovora, o čemu konačnu riječ ima ljekar ili pedijatar.
Vakcina protiv HPV virusa ne zamjenjuje skrining, pa se ženama i dalje preporučuju redovni PAPA testovi ili HPV testovi prema nacionalnim programima. Istraživanja pokazuju da i žene starije od šezdeset pet godina koje nisu bile obuhvaćene ranijom vakcinacijom i redovnim pregledima i dalje nose značajan rizik za rak grlića maternice, zbog čega stručnjaci pozivaju na oprez i u ovoj dobnoj skupini.
Kako donositi odluku u okruženju punom dezinformacija
Društvene mreže i forumi često nude emocionalna svjedočenja i senzacionalističke naslove, ali ne i cjelovitu medicinsku sliku. U isto vrijeme, medicinske institucije poput Svjetske zdravstvene organizacije, Evropske agencije za lijekove, američkog CDC i brojnih stručnih društava iz oblasti ginekologije i onkologije saglasne su u tome da koristi vakcinacije protiv HPV virusa višestruko nadmašuju rizike kod većine djece i mladih.
Roditelji i mlade osobe koji imaju dileme mogu zatražiti razgovor sa pedijatrom, ginekologom ili ljekarom porodične medicine, ponijeti spisak pitanja, otvoreno iznijeti svoje strahove i tražiti objašnjenja zasnovana na dokazima. Upravo takav razgovor, uz provjerene izvore informacija, najbolji je put da se odluka o vakcini protiv HPV virusa donese mirno i informisano.
