Porodična penzija često je tema koja izaziva nedoumice među građanima, posebno kada dođe do smrti člana porodice koji je bio osiguranik. U ovom članku objašnjavamo ko može ostvariti pravo na porodičnu penziju, pod kojim uslovima i šta Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju propisuje u slučaju udovica, udovaca i djece u Federaciji BiH.
Pravo udovice na porodičnu penziju
Udovica šehida, odnosno poginulog branioca, ima pravo na porodičnu penziju kada navrši 45 godina života. Pravo se može ostvariti i ranije, u slučaju postojanja posebnih okolnosti koje se dodatno ispituju.
Kada udovac može ostvariti pravo na porodičnu penziju
Porodična penzija nije rezervisana samo za udovice, već je mogu ostvariti i udovci, pod nekoliko jasno definisanih uslova. Prvo i osnovno, udovac ima pravo na porodičnu penziju ako je na dan smrti supruge imao 60 godina života. Međutim, pravo se može steći i u sljedećim slučajevima:
- Ako je udovac bio potpuno nesposoban za privređivanje na dan smrti supruge ili ta nesposobnost nastupi unutar godinu dana nakon smrti
- Ako je preuzeo brigu o djeci koja imaju pravo na porodičnu penziju
Ukoliko udovcu pravo na penziju prestane prije 60. ali poslije 55. godine života, može ga ponovo ostvariti kad napuni 60 godina. Zakon omogućava i dodatne okolnosti: ako je udovac ispunjavao uslove, ali nije odmah ostvario pravo, može ga naknadno ostvariti po prestanku prava djeteta.
Poseban slučaj je kada udovac tokom korištenja prava na penziju postane potpuno nesposoban za rad – tada zadržava pravo na penziju sve dok ta nesposobnost traje. Ako u međuvremenu navrši 60 godina, pravo se automatski nastavlja. Takođe, ako je u trenutku smrti supruge imao najmanje 55 godina, pravo može ostvariti kasnije, kada postane nesposoban za rad.
Djeca kao korisnici porodične penzije
Djeca imaju pravo na porodičnu penziju u skladu sa specifičnim pravilima:
Do navršenih 15 godina života, dijete ima automatsko pravo
Nakon 15. godine, pravo se produžava do završetka redovnog školovanja, ali najkasnije do 26. godine
Školovanje se ne priznaje kao “redovno” ako je dijete upisalo školu istog ili nižeg stepena od prethodne završene
Dijete koje postane nesposobno za samostalan život i rad prije 15. godine ima trajno pravo dokle god ta nesposobnost traje
Ako nesposobnost za privređivanje nastupi nakon 15. godine, dijete može imati pravo pod uslovom da ga je osiguranik izdržavao do smrti
Djeca koja već primaju porodičnu penziju, a kod kojih kasnije nastupi nesposobnost, zadržavaju to pravo
U zakonu se jasno definiše da je nesposobnost za samostalan život i rad stanje kada osoba zbog fizičkih, psihičkih ili mentalnih razloga nije u mogućnosti da obavlja čak ni najjednostavnije zadatke.
Zakonski okvir i važnost pravovremenog informisanja
Pravo na porodičnu penziju jedno je od osnovnih socijalnih prava, ali je njegovo ostvarivanje moguće samo uz ispunjenje precizno definisanih uslova. Zbog toga je važno da članovi porodice preminulog osiguranika što prije potraže savjet u lokalnoj poslovnici PIO/MIO fonda ili pravno savjetovalište. Prikupljanje potrebne dokumentacije, potvrda o školovanju, dokaz o nesposobnosti i drugi papiri, ključni su za pravovremeno rješavanje zahtjeva.
Porodična penzija nije univerzalno pravo, već zakonska mogućnost zaštićena precizno definisanim kriterijima. Poznavanje tih kriterija može pomoći porodicama da, u trenucima tuge, ne ostanu i bez zakonske finansijske sigurnosti.
